بازار کردستان عراق

تجارت بان: هر از چند گاهی که نام نوسود به گوش بوم آشنایی از اورامان لهون می رسد در ذهن شنونده نام و مکان زیبای حوزه لاره تداعی می شود که همچون ستاره ای رخشان بر تارک شهر زیبای نوسود می درخشد . این نگین باستانی در حد فاصل آبشارهای سنداوه سار و سر تنور و مابین چندین درخت کهنسال چنار “معرف به سوره چنار” احاطه و محصور است.

از وجه تسمیه این مکان به حوزه لاره سند مکتوب و مدونی در دست نیست . و هیچ کس هم از تاریخ شفاهی آن اطلاع درستی ندارد . اما وجود درختان کهن و تنومند چنار که آب زلال وروان چشمه شمشی را در پای بن خود دارند . حکایت از سرگذشتی به درازنای تاریخ منطقه می نمایند . براین اساس می توان قدمت ان را به قبل از سکنای مردم در نوسود و یا شاید همراه با کوچ آنها از قلعه خرابه سموکه ” باستناد لغتنامه دهخدا و آنهم بر گرفته از معجم البلدان یاقوت حموی تالیف قرن هفتم هجری قمری” دانست . و همچنین برابر تشخیص و نظر هیئت باستانشناسی اعزامی از تهران در تیر ماه۱۳۹۱ ” قلعه سموکه یا سمک از قلاع نظامی دوره هخامنشی و یا شاید قبل از آن می باشد ٰ که باستناد منابع فوق بقایای جمعیت آن به نوسود کوچ نموده است.

هوای دلپذیر و روح افزا با آبشارهایی زیبا و قرار داشتن در مکانی مرتفع . با چشم انداری وسیع و بی نظیر از دیر باز جلب توجه نموده و بعنوان اتراقگاه مسافران و کاروانیان به شهرزور و تفرجگاه ساکنین نوسود. سلطانها و حاکمان منطقه بوده است .

درخصوص نامیدن این مکان به حوزه لاره اقوال مختلفی در افواه عامه وجود دارد : که برخی از آنها شامل: چون طول حوض هم سو و در راستای قبله نبوده و نماز گزار حین ادای نماز می بایست مقداری کج و متمایل به طرف چپ بایستد و به اصطلاح چون قبله اش کج است به آن نام مشهور شده است . و دیگر اینکه به روایت استاد بنا های محلی در چندین مرحله تعمیر و مرمت آن زوایایش گونیا و منطبق با زاویه ۹۰ درجه درست نشده و در طی این مراحل علیرغم تلاش بناهاتلاش بناها کج ساخته شده است . مورد دیگری که شایع است .

در مناطق هورامی نشین بوده و هستند مردانی که پسوند اسم آنها لاره بوده . و محتمل است بنیاد گذار و یا سازنده آن شخصی بوده باشد که اسمش پسوند لاره داشته است که می شود “حوزو لاره ی” و از این قبیل … از میان این داستان های شفاهی موردی که به نظر نگارنده بیشتر به واقعیت نزدیک و با فلسفه وجودی حوض مرتبط است از زبان سالمندترین اهالی نوسود با عمری قریب ۹۰سال بنام مرحوم محمد امین اژغ متوفی سال ۱۳۸۲ آنهم به نقل از پدربزرگش که خود از باغداران نوسود و بهره مند از آب حوض بوده اظهار داشت: ابتدا حوض و یا استخری بدین شکل و شمایل وجود نداشته است . جوی آب باغات . معروف به جوی دگا (آبادی) پس از انشعاب از چشمه شمشی و طی کردن دره و باغات بالا دست از آبشار سنداوه سار سرازیر شده و از بای بن درختان چنار می گذشته و از آنجا هم پس از طی مسیری سرا شیب که بعدها به تنور آسیاب آبی مبدل و سپس سر تنور نامیده شده عبور کرده و باغات پایین دست نوسود را آبیاری کرده است . و آنطور که نقل شده و سینه به سینه آمده است در گذشته های دور خشکسالی سختی بر منطقه مستولی گردیده و شدت آن به حدی بوده که بیشتر چشمه های آب خشکیده و یا اندک آبی تراوش نموده اند کفاف آبیاری باغات را که ممر معاش مردم بوده اند نداشته است . بناچار باغداران محل بفکر ذخیره و جمع آوری آب افتاده اند و از طرفی هم به منظور جلو گیری از قطع درختان چنار زمین مسطح و خاک های نرم بین درختان چنار را کنده و با کنار ریختن آن خاکها به اطراف . گودالی حوض مانند و با اضلاعی منحنی و پیچ در پیچ بوجود آورده اند و شبها آب را در آن بند کرده و سحرگاهان با رها کردنش آب را به باغات رسانده تا مانع از خشک شدن باغات خود شوند . چون حوض آب اضلاع مستقیم و زوایای مشخصی نداشته و با شکلی کج و معوج در بین درختان چنار درست شده بود در زبان اورامی به حوزه لاره (لار= کج ) مشهور شده است . استفاده ای که حوض در خشکسالیها و ایام کم آبی اواخر تابستان داشته موجب حفظ و توسعه آن در سنوات بعد شده . و با منظم کردن اضلاع و زوایایش که در تعمیرات بعدی بعمل آمده طی سالیان متمادی تغییر شکل داده و به وضعیت فعلی در آمده است.

وجود این مکان زیبا، مسجد، آسیابهای آبی، چایخانه، کبابخانه و بازار مجاور آن در گذشته محل تجمع مردم خصوصا حاکمان و سلطان های منطقه و بعضا محل شور و گفتگوی آنها با مردم بوده است . این مکان همیشه عمومی و ملی بوده و هیچگاه در تملک و یا انحصار شخصی قرار نگرفته است . بعضی اوقات سلطان شکایات و دادخواهی های مردم را آنجا بررسی کرده . تنبیهات و تشویقات به اقتضای زمان همانجا صورت گرفته است . با ورود نیروهای دولت پهلوی اول به نوسود در آذر ماه ۱۳۱۰ باز هم این مکان بعنوان مرکز نوسود محل تجمع بوده و فرماندهان مستقر در منطقه در برخی مواقع دادگاههای صحرایی خود را آنجا تشکیل داده و آنطور در یاد و خاطره سالمندان وریش سفیدان محل باقیست.

چنار بزرگ مشرف به میدان مشق نوسود (میدان مولوی پ) مشهور به چناره گوره (بزرگ)دارمجازات آنان بوده است که هنوزوقایع رعب و وحشت آن سالها را در ذهن دارند. که گهگاه مخالفان و معارضان حکومت پهلوی و بعضا طرار و اشرار مخل آسایش و امنیت را نیز از آنجا بدار آویخته اند تا علاوه بر مجازات آنها با ایجاد رعب و وحشت زهر چشمی از مردم گرفته تا افکار معاند بودن را در سر نپرورانند . اگر سپهبد احمد آقا قصاب سربازی را بخاطرنشان دادن سوزنی که بر سینه دختری بوده و با دست بردن بطرف آن از صاحبش آنرا جهت دوختن پیراهن پاره شده اش درخواست می نماید و از طرف ولی دختر موضوع اخلاقی تعبیر شده و نهایتا سرباز بخت برگشته در مقابل چشمان اهالی که تجمع نموده اند در پای چنار ضلع شمالی حوض نشانده شده و جوخه مستقر در آنطرف حوض او را تیر باران می کنند بخاطر اجرای عدالت و یا احقاق حق مظلومی نبوده است . بلکه هدف بر قراری نظم و امنیتی بوده که در سایه سار نیزه بمنظور تثبیت قوانین دولت تازه تاسیس شده اش بدان دست یازیده است . اکنون هم حوزه لاره نه تنها بعنوان نماد و سمبل نوسود جایگاهی در اذهان مردم دارد . سیاحتگاهی عمومی خصوصا در فصول گرم . و در ایام کم آبی اواخر تابستان نیز بعنوان استخر ذخیره آب برای مشرب نمودن باغات از آن استفاده می شود . در بالا دست آن نیز زیر آبشار زیبای “سنداوه سار” مکانی مشابه با خصوصیات تفریحی و آب و هوایی جهت تجمع زنان در فصل گرمای تابستان بوده است./محمدصادق کریمی

منبع : پایگاه تحلیلی خبری پاوه پرس